Opinaun

Desizaun Governu ne’ebé kria Dekreitu Lei kona-ba subsidiu fim do ano, aprovahusi Parlamentu Nasional,ne’ebé halo alterasaun dahuluk ba Dekreitu Lei nu. 37/2022, loron 25 fulan-maiu. Ida ne’e nu’udar ameasa no fó prejuizu ba estadu no nasaun tanba gasta orsamentu ne’e bo’ot tebes purvolta de 70 milliaun.

Aletasaun Dekreitu Lei ida ne’e hanesan diskriminasaun bo’ot ida hasoru Povutanba subsidiu ida ne’e ho ninia kontextu universal ne’ebé antes ne’e espesifiku ba de’it kbi’it la’ek, signifika katak osan subsidiu ida ne’e ba sidadaun hotu-hotu inklui Prezidente Republika, Membru Governu, Deputadu, Asessor no ajente funsionariu publiku sira ne’ebé ho salariu mais $500 ba leten.

Tuir lolo’os subsidiu fim do ano ida ne’e merese de’it ba sidadaun kbi’it la’ek no funsionariu sira ne’ebé ho salariu minimu $400 mai kra’ik, maibe estrañu tebes tanba Governu hola desizaun ida ne’ebé ita la imagina hetan iha kakutak.Kompleksu tebes tanba ajente funsionariu publiku sira hotu iha teritoriu nasional kada tinan rohan sempre hetan salariu adisional 13 no tinan ne’e simu salariu dobradu inklui osan subsidiu $200 ida ne’e.

Diskriminasaun sosial no injustisa sosial kontinua buras iha sosiedade Timor-Leste tanba membru Governante no elite politiku sira lakohi povu ida ne’e hetan netik buat murak husi Estadu no sente imkomparavel, ida ne’e iha tendensia bo’ot ba klasse sosial tanba ajente funsionariu publiku, membru Governu no Deputadu sira halo hodi nune’e sira kontinua riku ba beibeik no povu ki’ak ba nafatin.

Asessor nasional no internasional sira ne’ebé hakna’ar a’an iha Ministeriu Solidariedade Sosial no Inkluzasaun (MSSI) nomos Ministeriu Administrasaun Estatal (MAE) ho Governu ida ne’e lahatene hasai titulu Doutoramentuihane’ebé mak hato’o ideia briliante ida ne’e ba Governu.

Povu kbi’it la’ek ida ne’e merese hodi hetan osan subsidiu fim do ano sem razaun no indiskutivel tanba objektivu Estadu ida ne’e klaru tan hakarak fó moris di’ak no prosperiedade ba povu tomak iha Estadu Timor-Leste la’os ba elite sira no matenek na’in sira ne’ebékria Lei ba benefisia sira nia a’an de’it.

Ordem Konstituisaun RDTL ne’e klaru maibe dalaruma matenek na’in kria Dekreitu Lei hodi proteje sira no kria sistema ida ne’ebénakonu injustisa sosial no diskrimanasaun oin-oin ikus mai povu mak sai vitima.

Desizaun politika ida ne’e afavor liu de’it ba poder no makaer ukun sira nune’e la preokupa ho povu kbi’it la’ek no vulneravel sirane’ebédaudaun ne’e luta ba nia moris di’ak. Ironiku tebes tanba Governu ida ne’e promove liu fali burguasia ne’ebé kontariu tebes ho ideolojia no prinsipiu Luta Libertasaun Patria no Povu.

Espíritu lolo’os husi Dekretu-Lei nu.37/2022, loron 25 fulan-Maiu ne’ebé kontein subsídiu ne’e atu ajuda de’it família ne’ebé vulneravel liu, maibeGovernu altera tiha hodi aplika subsídiu universal katak la’ós ona subsídiu bá ema vulneravel de’it, mas bá ema hotu-hotu.Konseitu irasional sira nune’e mak halo povu nafatin moris ki’ak no terus iha Estadu Timor-Leste.

Saida mak Korrupsaun Legal? Korrupsaun Legal nu’udar hahalok ida ne’ebé Governu halo liuhusi kria Dekreitu Lei no Lei ne’ebé proteje no benefisia de’it ba makaer ukun sira nohaki’ak oligarkiano mafia politika sira nune’e livre halo saida de’it. Ida ne’e nuudar ameasa bo’ot ida ba Estadu no Nasaun liuliu povu kbi’it la’ek.

Osan ne’ebé lolo’os utiliza hodi hadia Povu nia moris di’ak no prosperu halo dezemvolvimentu fiziku no naun-fiziku hodi nune’e hasai povu husi ki’ak no mukit maibe elite sira hatene katak Dekreitu Lei antes ne’e hanesan dalan no espasu atu fó moris di’ak ba povu tanba ne’e altera tiha Dekreitu Lei refere (Logika Terbalik).

Quo Vadis moris di’ak?Iha ne’ebé moris di’ak no prosperu povu nian, ne’ebé sempre toka, kanta ba mai iha fatin hotu-hotu, sem progresu no mudansa ne’ebé konkreta. So iha makmal-nutrisaun kontinua sa’e ho total 1.769, labarik abandonadu barak no kategoria pobreza 80%, labarik 300 mak agora daudaun buka osan iha Kapital nasaun atu responde ba nesesidade lorloron,konstrusaun eskola no fasilidade menus tebes nomos problema esensial sira seluk.

Lolo’os ida ne’e la akontese maibe tanba sistema no politika Governu ne’ebé la afavor ba povu.Bainhira mak povu ida ne’e moris di’ak no prosperu kuandu Governu laiha atensaun seriu ba problema hirak ne’e.

Husu Akademiku, Peskizador, Midia, Komisaun Anti-Korupsaun, Sosiedade Sivil nomos Organizasaun Naun-Govermental inklui ema hotu atu akompaña prosesu ne’e to’o implementasaun hotu hodi nune’e labele hamosu naksalak ne’ebéfó prejuizu ba Estadu ida ne’e. Nune’e mos iha futuru Governasaun labele halo tan politika subsidiu ida ne’e tanba pessoalmente konsidera nu’udar ameasa ida ba Estadu no Nasaun nian.

Implementasaun programa politika sira wainhira Governasaun tuir mai tenke mai ho programa ida ne’ebéeduka povu no fó benefisiu ba Estadu nomos benefisia direita ba povuhodi nune’e bele garantia dezemvolvimentu ekonomiku iha teritoriu Nasional.

Husi: Hermenegildo Bubun
Alumi Universidade da Paz (UNPAZ)